Ciekawostki historyczne: Kolumna Zwycięstwa w Oleśnicy

Kolumna Zwycięstwa została wzniesiona w 1873 r. Projekt rzeźby Nike wykonał rzeźbiarz August Wittig. Pomnik, którego całkowita wysokość wynosi 12 m ustawiony jest na placu przed oleśnickim ratuszem. Kolumna Zwycięstwa została uroczyście odsłonięta 10.05.1873 r. w drugą rocznicę zwycięstwa Prus nad Francją.

Na szczycie 5 metrowej korynckiej kolumny wykonanej ze śląskiego marmur, ustawionej na kilkustopniowe, prostokątnej podstawie została umieszczona kamienna figura greckiej skrzydlatej Bogini Zwycięstwa. Bogini zstępująca na kulę ziemską, trzyma w prawej ręce laurowy wieniec - symbol zwycięstwa, a w lewej liść palmy - symbol męczeństwa.

Kolumna Zwycięstwa powstała na fali dumy Prus ze zwycięstwa nad Francją. Pomimo tego, że oleśnicka Kolumna (Siegessaule, Denkmal mit Viktoria) była jakoby oparta na kolumnie berlińskiej, to powstała przed nią i jest pierwszym tego rodzaju pomnikiem na terenie ówczesnych Niemiec.

Pomysł wystawienia pomnika w Oleśnicy pojawił się krótko po zawarciu pokoju z Francją w 1871 r. Prędko powołano komitet jego budowy, który zaproponował wznieść skromny obelisk poza centrum miasta. Spotkało się to z krytyką prasy i mieszkańców. Ostatecznie zdecydowano, że dzieło musi się dobitnie wyróżniać kształtem i ma stanąć w rynku. W połowie 1872 r. zatwierdzono projekt wykonany przez znanego architekta Carla Johanna Bogislawa Lüdecke (1826-1894) z Wrocławia, przewidujący ustawienie przed ratuszem marmurowej kolumny, która - wraz ze stopniami i postumentem - wynosiła na wysokość 12 m posąg Victorii, odlany z imitującego brąz stopu.

Odsłonięcie pomnika, usytuowanego przed Ratuszem, nastąpiło w drugą rocznicę zawarcia pokoju z Francją 10. 05. 1873 r. Wykorzystano klasyczny schemat korynckiej kolumny na prostokątnym cokole, zwieńczonym wydatnym, profilowanym gzymsem. Cokół stoi na klasycznym stylobacie, czyli stopniach. Wykonawcami byli kamieniarze Peisker z Namysłowa i Seidel z Oleśnicy.

Szczyt kolumny wieńczy uskrzydlona Bogini Zwycięstwa. Projekt rzeźby Viktorii wykonał rzeźbiarz Friedrich August Wittig (1823-1893). Bogini zstępująca na kulę ziemską, trzyma w prawej ręce laurowy wieniec - symbol zwycięstwa, a w lewej liść palmy - symbol męczeństwa. Widać to lepiej na poniższej ilustracji.

Rzeźba Nike (bo tak potocznie nazwa się w Oleśnicy postać Viktorii) odlana jest ze stopu cynkowo-aluminiowego o ówczesnej nazwie Zamak (cynk+ 4% aluminium + 1 % miedzi + 0,05 % magnezu). Stop ten przypomina po wyczyszczeniu brąz. W dolnej części kuli, od przodu, na której stoi Nike, znajduje się synatura zakładu odlewniczego "M. Czarnikow & Co. BERLIN". Był to znany ówcześnie zakład odlewniczy specjalizujący się w stopach cynku. W 1921 r. figura została uszkodzona i oddana do naprawy. Jak się wydaje, projektant figury Nike nie przewidział zbyt dużych momentów od sił wywołanych wiatrem i dlatego noga (na wysokości kostki) ulegała pęknięciom, a szyna mocująca wyginała się. Widocznie wówczas naprawa nie była dostateczna, skoro w 1983 r. ponownie to zjawisko wystąpiło, ze znacznie gorszymi skutkami.

Pomnik szczęśliwie przetrwał zawieruchę II wojny światowej i pomimo zniszczenia pobliskiego ratusza nie został uszkodzony.

Kolumna Zwycięstwa po 1945 r. Widoczny jeszcze medalion z Krzyżem Żelaznym, ogrodzenie i oświetlenie. Z innych zdjęć wynika, że rzeźba Viktorii nie była zniszczona. Fot. ze zbiorów P. Szczegodzińskiego

Na cokole znajdowały się cztery medaliony wykonane z kararyjskiego marmuru. Na medalionie od strony frontowej znajdowała się płaskorzeźba Krzyża Żelaznego. Widać to na powiększeniu. Na prawym medalionie umieszczono napis odczytany przez Marcina Dziedzica: Den LEBENDEN zum Vorbild (wg. medalu - Vorbilden?), czyli: ŻYJĄCYM DLA PRZYKŁADU. Na medalionie od strony Ratusza znajdował się napis WIR SIND EINIG VOLK UND BRUDER (Jeteśmy zjednoczonym narodem i braćmi). Z powyższego medalu z Namysłowa można odczytać, że na lewym medalionie był napis "Den Totden zum Ruhm" (Zmarłym ku chwale).

Medaliony na płaszczyznach cokołu zaginęły w niewyjaśnionych okolicznościach. W 1964 r. umieszczono na cokole 4 tablice odlane z brązu i wypełniono różną treścią mającą na celu polonizację kolumny. M.in.: "W dwudziestą rocznicę wyzwolenia ziemi oleśnickiej i tysiąclecia państwa polskiego - Społeczeństwo Ziemi Oleśnickiej". Na innej: 1255 r. Oleśnica uzyskała prawa miejskie nadane przez księcia piastowskiego Henryka III. Na kolejnej napisano m.in., że Piastowie rządzili w Oleśnicy do XVI w., co było błędem (chyba, że uwzględnili Podiebradów jako Piastów). Przewodnicząca Związku Wypędzonych Oleśniczan Ursula von Bülow naturalnie skrytykowała te tablice w Oelser Heimatblatt.

5 stycznia 1983 r. w trakcie silnej wichury rzeźba spadła, rozbijając się na 113 elementów. Tak wyglądała kolumna po upadku Nike (autor zdjęcia E. Niczypor). Z figury aniołka (tak ją także nazywają mieszkańcy Oleśnicy) pozostała kula i metalowy pręt. Na skutek działań Urzędu Miasta i Towarzystwa Przyjaciół Miasta Oleśnicy rozpoczęto starania o odtworzenie figury Nike. Zlecenie przyjął Dolnośląski Klub Postępu i Racjonalizacji Rolnictwa. 11 listopada 1986 r. oryginalna figura została scalona. Z tej okazji wykonano Paszport Figury. Po wykonaniu odlewu umieszczono ją w Muzeum Oleśnickim. Po likwiadacji muzeum oryginalna rzeźba Nike stała na korytarzu III piętra łącznika pałacu z zamkiem. Obecnie znajduje się w Oleśnickim Domu Spotkań z Historią.

Całość prac związana z odlaniem nowej figury trwała około 2-3 lata i dlatego mieszkańcy pisali do Gazety Robotniczej apele o przyśpieszenie powrotu rzeźby na kolumnę. Podobno brakowało pieniędzy na ten cel. Dopiero w końcu 1988 r. udało się zakończyć odlewanie i we wrześniu 1989 kopia figury Nike trafiła na swoje dawne miejsce (na kuli-podstawie widoczna jest nazwa odlewni i data odlania, autor zdjęcia R. Bober). Poniżej pokazano zdjęcia po umieszczeniu figury na kolumnie.

W 2002 roku, podczas renowacji pomnika, zdjęto istniejące tablice i umieszczono w ich miejscu – marmurowe, bez żadnych napisów. W czterech rogach przy pomniku zainstalowano latarnie, przypominające te sprzed roku 1945.

red./

źródło: olesnica.nienaltowski.net/; polskaniezwykla.pl/