Ciekawostki historyczne: 104. rocznica wybuchu powstania wielkopolskiego

27 grudnia 2022 roku obchodzimy 104. rocznicę wybuchu Powstania Wielkopolskiego. Rocznica wybuchu tego zrywu po raz drugi ma charakter święta państwowego.

W 1795 roku za sprawą Niemiec, Rosji i Austro-Węgier Polska zniknęła z map świata. Długie lata zaborów nie osłabiły jednak patriotycznych nastrojów wśród Polaków. Niepodległość udało się odzyskać po 123 latach wskutek rozstrzygnięć I wojny światowej. 11 listopada 1918 roku Wielkopolska nie znajdowała się jeszcze w granicach odrodzonej Rzeczypospolitej, ale informacje docierające z Warszawy rozpaliły wśród mieszkańców regionu chęć szybkiego powrotu do macierzy.

W dniu 26 grudnia 1918 r. witano entuzjastycznie w Poznaniu Ignacego Jana Paderewskiego. Dzień następny przyniósł wydarzenia dość nieoczekiwane dla przywódców polskiego ruchu niepodległościowego, w planach których czyn zbrojny przewidziany był na termin późniejszy. Ogólne plany wstępne Tajnego Sztabu Wojskowego zorganizowanego przez Bohdana Hulewicza i Mieczysława Palucha, nie zdążyły dojrzeć do stadium realizacji. Odpowiadając na demonstracje polskie,

Niemcy postanowili zamanifestować swoją obecność w Poznaniu, organizując po południu 27 grudnia 1918 r. pochód. Na jego czele stanęli żołnierze miejscowego garnizonu, maszerując na Bazar, gdzie przebywał I. J. Paderewski z misją aliancką. Zaalarmowane kompanie SL i SSiB, przywróciły porządek w mieście. Według raportu szefa brytyjskiej misji wojskowej płk. Harry’ego Herschela Wade’a w Poznaniu, w dniu 27 grudnia 1918 r. doszło do zrywania flag polskich i sojuszniczych na hotel „Bazar”, gdzie przebywał I. J. Paderewski z misją aliancką.26 grudnia 1918 roku Poznań odwiedził Ignacy Jan Paderewski. Jego płomienne przemówienie porwało Wielkopolan i było bezpośrednim pretekstem do chwycenia za broń dzień później. Walki wybuchły w Poznaniu kilka minut przed godziną 17:00. Podczas starcia o Prezydium Policji zginął pierwszy powstaniec Franciszek Ratajczak. Polacy sukcesywnie zdobywali kolejne strategiczne części miasta. Ostatni punkt niemieckiego oporu w Poznaniu – Ławicę – powstańcy przejęli 6 stycznia 1919 roku.

Wybuch walk w Poznaniu stał się hasłem do podjęcia akcji powstańczej w Wielkopolsce.

Powstanie nie ograniczało się terytorialnie do stolicy regionu. Do połowy stycznia wyzwolono większą część Wielkopolski, a walki wykroczyły nawet poza jej historyczne granice. W szczytowym momencie Armia Wielkopolska pod wodzą najpierw gen. Stanisława Taczaka, a później gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego, liczyła 120 tys. żołnierzy. Zryw zakończył się zwycięstwem, które zostało potwierdzone podczas rozejmu w Trewirze. Dokument podpisany 16 lutego przez Niemcy i państwa Ententy uznał front wielkopolski za front walki państw sprzymierzonych.

Ostateczne zwycięstwo przypieczętował traktat wersalski z 28 czerwca 1919 roku. Do Polski wróciła zdecydowana większość dawnego Wielkiego Księstwa Poznańskiego, z wyjątkiem Piły, Trzcianki, Międzyrzecza, Skwierzyny, Babimostu i Wschowy.

W wyniku walk powstańczych do połowy lutego 1919 r., a potem starć na linii rozejmowej poległo ok. 1800 żołnierzy. Najwięcej ofiar odnotowano na froncie północnym, gdzie poległo 587 powstańców i żołnierzy, a 101 zmarło z powody odniesionych ran. Front wielkopolski istniał do marca 1920 r. Po uwzględnieniu strat oddziałów wielkopolskich walczących w Galicji Wschodniej i na Froncie Litewsko-Białoruskim, liczba poległych i zmarłych z ran chorób żołnierzy wielkopolskich wyniesie ok. 2500. Dalsze co najmniej 5 tysięcy poległo podczas wojny z Rosją bolszewicką 1919-1920 r. i powstań górnośląskich.

Powstanie Wielkopolskie 1918–1919 roku było polskim powstaniem narodowym. Jest jednym z najważniejszych wydarzeń w dziejach Wielkopolski. Stało się także elementem patriotycznej tradycji mieszkańców tego regionu. Wielkopolanie uczestniczyli we wszystkich czynach zbrojnych XIX wieku, ponosząc ofiary ludzkie i materialne. Poznaniacy umiejętnie łączyli w sobie zdolności żołnierskie z dobrym gospodarowaniem, zmysłem organizacyjnym i zdyscyplinowaniem. W sprzyjającym momencie rozwoju wydarzeń na arenie międzynarodowej orężnie wyzwolili większość Wielkopolski. Wielkopolska wniosła znaczący wkład w zorganizowanie wojska polskiego odradzającego się Państwa Polskiego. Był to przejaw nie tylko patriotyzmu i sprawności organizacyjnej.

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Andrzej Duda ustanowił 27 grudnia Narodowym Dniem Zwycięskiego Powstania Wielkopolskiego.

red./

źródło: IPN; powstaniewielkopolskie.pl/